Het grote publiek kent hem als ‘de broer van’, maar Dirk Verhofstadt is zoveel meer. Huisideoloog van Open Vld, adviseur van vice-premier Patrick Dewael, kernlid van de onafhankelijke liberale denktank Liberales, auteur van verschillende boeken en bovendien erg begaan met het individualisme en gepassioneerd door Europa: “Ik volg Monnet: wij verenigen geen staten, maar mensen.”
Matthias Vileyn
Turkije dreigt nog steeds met een inval in het Koerdische Noord-Irak, waar PKK-rebellen zich zouden ophouden. Sinds twee weken weten we ook dat het democratiseringsproces er slabakt. Steeds weer worden we geconfronteerd met Turkije en de discussie over de toetreding van het land tot de Europese Unie. ‘De toetreding van Turkije tot de EU is niet alleen gewenst, ze is noodzakelijk’ zei Verhofstadt in juni. Onder de schaduw van zijn imposante bibliotheek hebben we een gesprek over Europa en de link met het individualisme. “Mensen lezen te weinig. De waarheid zit niet in één boek zoals de Bijbel of de Koran. De waarheid zit in de wereldliteratuur.” Wie zijn wij om dit in vraag te stellen?
Waarom is de Europese Unie zo belangrijk voor u? U ligt er op zijn zachtst gezegd beduidend meer wakker van dan de gemiddelde Europeaan.
“Ik ben inderdaad een groot voorstander van de Europese Unie. Ik was gisteren nog op de Boekenbeurs, waar Geert Mak heeft gesproken naar aanleiding van zijn imposante boek ‘In Europa’. Wel, als je zijn boek leest, dan begrijp je pas welke dramatische zaken zich hebben voorgedaan in het Europa van de 20e eeuw. Je hebt het extreem-nationalisme, het fascisme, het communisme, … en natuurlijk al de effecten die ze teweeg brachten. Al die dramatische omstandigheden hebben er uiteindelijk toe geleid dat er een aantal verstandige mensen zijn opgestaan om een Europese samenwerking tot stand te brengen, zodat er geen oorlogsontwikkelingen meer zouden kunnen plaatsvinden. Als we nu terugkijken op de 60 jaar dat het al allemaal duurt, kunnen we toch wel spreken dat dit het meest succesvolle project is dat er ooit in de geschiedenis is geweest. Denken we maar aan staten die elkaar voordien keer op keer naar het leven stonden. Nu leven die al zestig jaar vreedzaam samen. Binnen de Europese Unie is er nooit meer een militair conflict geweest. Wel nog in Europa, maar niet meer binnen de Europese Unie. En juist omdat het zo’n enorm succes is, zowel op het vlak van vrede als op het vlak van welvaart, zou het zeer jammer zijn mocht het niet verder worden doorgetrokken naar een aantal andere landen.”
Is het niet tijd om even een pauze in te lassen in het uitbreidingsproces? De Europese instellingen zijn nu al niet werkbaar, wat zal dat zijn als er een land als Turkije met 70 miljoen inwoners bijkomt? Moeten we niet eerst verdiepen?
“Persoonlijk ben ik eerder een voorstander om die twee gelijktijdig te laten lopen. We moeten blijven uitbreiden, maar ook verdiepen, dat moet altijd gebeuren en daar moeten we nu door. We moeten het systeem van organisatie verbeteren, ik geef u één voorbeeld: de unanimiteitsregel afschaffen. Nu reeds zitten we geblokkeerd met dat vetorecht. We moeten komen naar een systeem van meerderheid.”
Als we nu even de actualiteit in ons achterhoofd houden, zien we dat er in Turkije nog steeds geworsteld wordt met het democratiseringsproces. Zetten we geen stap achteruit als we zo’n land erbij laten?
“Kijk, ik blijf erbij dat Turkije tot de Europese Unie moet toetreden, maar dan wel alleen als ze het acquis communautaire overnemen, dat is evident. Ze moeten er niet bij om erbij te komen. Maar er zijn wel degelijk tekens dat er hard gewerkt wordt. Bijvoorbeeld het omzetten van de straf van Öcalan. Die man heeft vast vreselijke dingen gedaan en werd veroordeeld tot de doodstraf, maar ze hebben die straf later wel omgezet naar levenslang. Alleen dat al is een bewijs dat ze zich willen aanpassen.”
En wat dan met de dreigende inval van Noord-Irak. Was ‘nooit meer oorlog’ niet één van de drijfveren bij het opstarten van de Europese Unie?
“Dat is een probleem, maar nogmaals, het land zal volledig moeten voldoen aan het acquis communautaire en ik besef dat dit nog heel lang zal duren. Dan zal ook moeten bekeken worden of men dergelijke intenties of uitspraken kan doen, of als men toch niet beter internationaal rechterlijke systemen moet volgen. Maar dit is natuurlijk wel een heel praktisch probleem. Daartegenover staat dan weer een heel groot idee.”
“Er is trouwens ook een groot verschil tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten met betrekking tot hoe we tot meer democratie komen in de wereld. De Verenigde Staten hebben dat – in de geschiedenis, maar ook recentelijk – gepoogd op te leggen en dan merken we toch dat dit faalt. Als we eens de geschiedenis van de Europese Unie bekijken, dan is dat een ongelooflijke succesformule gebleken. We hebben landen gehad die totaal niet democratisch waren, zoals Griekenland, Spanje, Portugal, … die bij de Europese Unie kwamen, die dat vrijwillig deden, die vrijwillig democratie wilden!”
Iemand als EU-commissaris Bolkestein vindt dat Turkije geen Europees land is en er dus niet bij kan horen.
“Ik ben het daar totaal niet mee eens. Ten eerste ligt een belangrijk deel van Turkije in het geografische Europa. Dat deel heeft dan nog eens meer inwoners dan bijvoorbeeld België. Ten tweede kunnen we zeker en vast niet ontkennen dat er een belangrijke invloed is geweest uit de Griekse Oudheid, het Romeinse Rijk en het christendom in dat land. Bijgevolg hoort het bij Europa. Maar mijn belangrijkste argument is eigenlijk wat er zou gebeuren als we hen niet toelaten tot de Europese Unie. Dat zou betekenen dat we ontkennen dat een land met een andere cultuur en religie kan toetreden. Ik denk dat we zo een ongelooflijke fout zouden maken waardoor we dat land wegduwen, eventueel zelfs naar landen die er meer autoritaire, theocratische systemen op na houden. Ik heb daar trouwens een belangrijke bondgenoot in, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur Pamuk.”
Hoever ziet u die uitbreiding dan gaan? De Europese Unie blijft steeds verder groeien en wordt steeds groter. Waar eindigt die expansie?
“Wel, mijn mening sluit eigenlijk aan bij één van de aanstokers van de Europese Unie, Jean Monnet, die ooit gezegd heeft: ‘wij verenigen geen staten, wij verenigen mensen’. Dat is natuurlijk al een heel belangrijk uitgangspunt, dat betekent dat hij de Europese Unie niet zag als iets finaal, niet met een landsgrens. Er is trouwens nog een andere theorie, van de 19e-eeuwse filosoof Renan, die gezegd heeft dat Europa eigenlijk een idee is. Gewoon een idee! En ik geloof ook dat dit juist is. Dat betekent namelijk dat elk land dat zich vrijwillig wil onderwerpen aan het acquis communautaire, het globale systeem van mensenrechten en dergelijke meer, er moet kunnen bijbehoren.”
“Maar eigenlijk interesseert Turkije mij niet. Wat mij wél interesseert is de individuele Turk, de individuele Armeen of de individuele Koerd. Meer bepaald dat hun individuele rechten en vrijheden worden beschermd binnen die grote Europese Unie. Het gaat om elke mens die binnen deze Europese Unie leeft. Voor mij mag het zelfs veel verder gaan. Het is natuurlijk utopisch, maar voor mij is er geen effectieve grens aan Europa. Neem nu Wit-Rusland, Oekraïne of steden als Odessa en Sint Petersburg, die zijn door en door Europees! En ook de Noord-Afrikaanse landen, dat moet allemaal kunnen. Voor de Franse filosoof Valérie bijvoorbeeld, mag iedereen erbij die een invloed heeft gehad van het Grieks-Romeinse gedachtegoed. Wat ik trouwens zo raar vind aan mensen die absoluut grenzen willen zetten, is dat ze die willen afbakenen uit angst voor de ander, de angst voor het vreemde. Ikzelf heb dan weer een enorm fantastisch ideaal en dat is het Kantiaanse idee van wereldvrede en wereldburgerschap. Dat is natuurlijk een utopisch idee, maar dat betekent niet dat we er niet naar kunnen streven!”
De Europese identiteit ligt al iets dichter bij de burgers dan hun wereldidentiteit. Maar dat neemt niet weg dat er nog heel wat werk aan de winkel is. Hoe kan het belang van de Europese Unie duidelijk gemaakt worden aan het volk?
“De generatie van mijn ouders, mijn generatie, … wij hebben denk ik allemaal voldoende kennis over de reden waarom die Europese Unie is opgestart. Maar ik besef aan de andere kant ook wel dat die laatste getuigen aan het uitsterven zijn, diegenen die het effectief hebben meegemaakt. Er is een heel mooi citaat van Sjalamov, een man die in de goelag-kampen had gezeten. Ik ken het nu niet van buiten, maar eigenlijk komt het hier op neer: ‘Ik ben maar van één ding bang en dat is het onvoorstelbaar vermogen van mensen om te vergeten’. We moeten dat beseffen dat dit historisch bewustzijn minder en minder zal worden. En we moeten dan ook dat historische besef vervangen door een ander cement. Geert Mak heeft dat ook heel mooi uitgelegd. Wat men nu eigenlijk doet met de Europese Unie, is het verbinden van al die landen met kleine weerhaakjes. Contracten, afspraken, … Daardoor is het bijna ondenkbaar geworden dat er nog een oorlog komt. Om dat cement nog steviger te maken, moeten we de federale structuur versterken, of zeker een aantal elementen ervan. Bijvoorbeeld de rechtstreekse verkiezing van de vertegenwoordigers. Maar er zijn nog andere zaken, zo zou er een gezamenlijk buitenlands- en defensiebeleid moeten komen, er moet een Europees leger komen. En als we een sterkere band willen krijgen, zal er een soort Europese belasting moeten komen, zodat er een vorm van verantwoording ontstaat.”
U blijft optimistisch?
“Alleen al ter ere van alle slachtoffers die in Europa gestorven zijn, moeten we doorgaan met de Europese Unie en de zoektocht naar wereldburgerschap.”
Matthias' Weblog 
Geef een reactie